We blijven streven naar goede betrekkingen met overheden. Waar dat mogelijk is, zoeken we de samenwerking. Maar daar waar we het oneens zijn met besluiten spreken we ons er krachtig tegen uit. Zo opereert Natuurmonumenten onafhankelijk van de overheid: vanuit eigen kracht, gesteund door onze grote maatschappelijke achterban.

Daarnaast zoeken we partners in het bedrijfsleven om samen natuur voor de lange termijn veilig te stellen. We stellen ons ondernemender op om meer inkomsten te halen ten behoeve van aankoop en beheer van onze natuurgebieden. Uitgangspunt hierbij is dat de natuurwaarden op geen enkele manier aangetast mogen worden: ondernemender zonder een ondernemer te worden.

Kern van ons werk is en blijft het veiligstellen van natuurgebieden. Het aankopen en beheren van natuurgebieden is daarvoor al sinds de oprichting in 1905 onze primaire doelstelling. Maar het is niet in alle omstandigheden per se noodzakelijk dat we zelf de eigenaar van die gebieden zijn. Het is wel wezenlijk dat de natuur zorgvuldig en deskundig beheerd wordt. We spannen ons daarom vaker in voor het behoud van natuur en landschap buiten onze eigen gebieden.

In 2015 hebben we besloten om ons in ons werk te concentreren op twee hoofdtaken:

1. Natuurmonumenten is een burgerbeweging.

Met onze gebieden en gebouwen geven wij mensen mogelijkheden om te bewegen, om tot rust te komen, om te spelen, om te leren, om te ontdekken en om zich te verwonderen. Tegelijkertijd komen we namens en met onze achterban op voor de natuur en voor natuurissues die bij de achterban leven. Daarmee vergroten we de verbondenheid van mensen met de natuur en zal onze achterban gestaag in groter worden.

2. Natuurmonumenten is en blijft een goed, deskundig beheerder van natuur en cultuurhistorie.

Wij verrijken Nederland met bestaande en nieuwe natuurgebieden, waarbij we steeds inspelen op de veranderingen in de omgeving. We verbeteren de kwaliteit van onze gebieden en gebouwen door er goed voor te zorgen. Waar dat nodig is voor de kwaliteit breiden we, in samenwerking met de omgeving, ons bezit uit.

Terwijl de versplintering en polarisatie in de samenleving toenemen, zoeken wij de verbinding, samenwerking en het gedeelde belang. Natuur leent zich daar bij uitstek voor, omdat vrijwel iedereen er een band mee heeft – los van politieke voorkeur en persoonlijke overtuigingen. Bewust of onbewust, onderzoekend of genietend, er is een breed besef van de waarde van natuur.

We zoeken die verbinding omdat natuur kan bijdragen aan verschillende maatschappelijke opgaven. Zo is de aanwezigheid van de natuur aantoonbaar goed voor de fysieke en mentale gezondheid van mensen, is natuur een pijler onder regionale economieën en kan natuur helpen om ons voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering.

“Natuurlijk zijn we heel blij dat Boskalis Nederland de Marker Wadden mag aanleggen. Het is een mooie combinatie van waterbouw en ecologie en past daarmee perfect bij het in praktijk brengen van de filosofie van het grote onderzoeksprogramma Building with Nature, waarvan wij één van de initiatiefnemers zijn. Dit project is heel bijzonder. De Marker Wadden bieden de gelegenheid om zo dichtbij de drukke Randstad een enorm natuurgebied aan te leggen waar mens en natuur van profiteren.

Ook technisch is het boeiend, niet in het minst omdat we gebruik gaan maken van slib als bouwstof. Slib wordt nu meestal gezien als onbruikbaar materiaal. We hebben al eerder studie gemaakt van hergebruik, maar het op deze manier in praktijk brengen is nieuw.

Een ander aspect is het invangen van het slib in een grote geul. De vormgeving en richting daarvan is een bijzondere opgave. Normaal wil je met je ontwerp voorkomen dat (vaar)geulen dichtslibben; nu is dat juist de bedoeling. Waterbouw is en blijft deels een empirisch vak; de ervaringen die we opdoen bij de Marker Wadden kunnen we zeker elders in de wereld inzetten. Een prachtige kans die Natuurmonumenten ons geeft.”

De Marker Wadden brengen grootschalig natuurherstel en zetten waterbouwend Nederland verder op de kaart. Maar Natuurmonumenten wil méér. De Marker Wadden moeten vooral ook ruimte bieden voor recreatie. Aan vogelaars, wandelaars, kinderen, zeilers, geliefden, denkers en stiltegenieters. Al tijdens de bouw organiseren we vaarexcursies. Eenmaal gereed is het eiland uitstekend toegankelijk. Met een grote haven, een wandelpad, een uitkijktoren en speelgelegenheid is iedereen welkom op de Marker Wadden.

Omdat het Markermeer van iedereen is, hebben we vanaf het begin omwonenden en andere belanghebbenden nauw betrokken bij het plan. Zo houden we geregeld MarkerWaddencafés waar mensen kunnen meepraten over de ontwikkelingen, zijn er stakeholders-bijeenkomsten en is er een Facebookgroep. Het enthousiasme om mee te (be-)denken is groot; voor ons reden te meer om ook hier onze rol als burgerbeweging verder uit te bouwen.

Zo wordt 2016 een jaar, waarin we de kaart van Nederland veranderen en iets wezenlijks mogen betekenen voor mens en natuur.

Bouwen met slib en het op deze manier aanleggen van eilanden is nieuw. Om ervaring op te doen – en om te onderzoeken of het veronderstelde natuurherstel in voldoende mate optreedt – is een snelle eerste stap nodig. Dat vonden ook de Rijksoverheid en de provincie Flevoland, waarmee Natuurmonumenten in 2014 een samenwerkingsverband heeft opgezet. De eerste fase, die bestaat uit zo’n 500 hectare boven water en een even grote oppervlakte onder water, kost 75 miljoen. Er is op dit moment 50 miljoen beschikbaar; genoeg om het eerste eiland aan te leggen.

Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten hebben na een Europese aanbesteding de uitvoering opgedragen aan Boskalis. In maart 2016 starten de werkzaamheden. Vier kilometer uit de kust van Lelystad wordt een eiland van 300 hectare aangelegd. Ondertussen wordt hard gewerkt aan het verwerven van de resterende 25 miljoen voor de eerste fase.

Juist omdat de technieken en principes nieuw zijn, zijn de Marker Wadden een perfecte proeftuin (ProeftuinNL) voor een onderzoeksprogramma waarin waterbouwers, overheid en wetenschappers samenwerken. Natuurmonumenten draagt graag bij aan deze synergie van ecologie, economie en waterbouw.

Voor Natuurmonumenten kwam in 2015 een droom uit: de aanleg van de Marker Wadden gaat door. Het ontwerp is gereed en de financiering van de eerste fase is zo ver dat het eerste eiland in 2016 gerealiseerd wordt. Een belangrijke stap op weg naar een gezond en natuurrijk Markermeer.

Met de Marker Wadden creëert Natuurmonumenten met partners een immens natuurgebied vol vogels, vissen, schelpdieren en waterflora. Een natuurgebied waar iedereen van kan genieten én een natuurgebied dat een proeftuin is voor waterbouwend Nederland.

Het Markermeer is er nu slecht aan toe. Een slibdeken verstikt het bodemleven, terwijl ronddwarrelend slib de plantengroei belemmert. Daarmee is de basis van de voedselketen verstoord. Vogels zijn hiervan de dupe. Zo namen de aantallen van bijvoorbeeld kuifeend, brilduiker en tafeleend sinds de jaren tachtig met 75 procent af. Ook het ontbreken van natuurlijke oevers heeft grote gevolgen. Vissen ontberen bijvoorbeeld een plek om te paaien en op te groeien.

Natuurmonumenten nam daarom enkele jaren geleden het initiatief voor natuurherstel door de aanleg van de Marker Wadden. Door bijdragen van de Nationale Postcode Loterij (15 miljoen euro uit het Droomfonds) en overheden wordt in het voorjaar van 2016 daadwerkelijk begonnen met de aanleg. Zand, klei en slib uit het Markermeer zijn de bouwmaterialen. Met zand worden de contouren van nieuwe eilanden aangelegd. Deze worden gevuld met klei en slib, zodat moeraseilanden ontstaan. Door het weggraven van klei ontstaat er een slibgeul. Daarmee wordt het fijnste slib uit het meer gevangen als bouwstof voor volgende eilanden.

Zo raakt het Markermeer het problematische slib kwijt en ontstaat tegelijkertijd een weergaloos natuurgebied. Met uiteindelijk 10.000 hectare aan moerassen, rietvelden, slikken en open water is de Marker Wadden het grootste natuurherstelproject in ons land tot nu toe.

Natuur is geen zaak van beleidsmakers, maar hoort midden in de samenleving thuis. Er moet ruimte zijn voor burgers, bedrijven, gemeenten en maatschappelijke organisaties om samen natuur te beschermen. Dat is de kern van de nieuwe Natuurvisie van de Nederlandse regering. Die is in 2014 vastgesteld en richtinggevend voor de komende tien jaar.

Het is een omslag in denken die wij van harte onderschrijven. Door mensen te betrekken kunnen we de belangen van natuur beter behartigen. Ook in 2016 blijft Natuurmonumenten de samenwerking zoeken met iedereen die zich betrokken voelt bij de bescherming van zijn leefomgeving. Door idealen te verbinden, kunnen we ze samen realiseren.

Grote uitdagingen liggen er op het gebied van de landbouw. We kunnen onze ogen niet sluiten voor het feit dat de agrarische sector de natuur te veel belast. De soortenrijkdom op het boerenland gaat zorgwekkend achteruit. Weidevogels worden met uitsterven bedreigd, bloemen zijn vrijwel verdwenen, de waterkwaliteit en zelfs de volksgezondheid staan onder druk.

Uit de samenleving klinkt steeds luider de roep om grenzen te stellen aan de voortdurende intensivering en schaalvergroting in de landbouw.

Terwijl er duidelijkheid is ontstaan over deze landelijke wetten, is er juist onzekerheid over de belangrijkste Europese natuurbeschermingswetten: de Vogel- en Habitatrichtlijn. Deze ‘grondwet van de natuur’ wordt door de Europese Commissie onder de loep genomen om te zien of de regelgeving effectief is. Het bedrijfsleven grijpt de gelegenheid aan om voor afzwakking van de regels te pleiten. Veel Europese burgers betuigden hun steun aan het handhaven van de Europese regels voor de bescherming van de natuur. Hoewel het ene na het andere land liet weten dat deze wetten niet gewijzigd hoeven te worden, weigerde Nederland om dit standpunt over te nemen.

Wat gebeurde er in het politieke speelveld dit jaar? Na de overheveling van het natuurbeleid naar de provincies, was dit het eerste jaar dat we daadwerkelijk met onze twaalf nieuwe partners aan de slag gingen. In 2015 kwamen provincies en rijk tot een gezamenlijke aanpak om het stikstofprobleem aan te pakken. Ook in 2016 blijft de vermindering van de stikstofuitstoot en herstellen van natuurschade een topprioriteit. Dit vraagt een uiterste inzet van provincies, agrariërs en natuurorganisaties.

De nieuwe Wet Natuurbescherming werd met een grote meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer aangenomen. Mede door de inzet van Natuurmonumenten is in deze nieuwe wet de ‘intrinsieke waarde’ van de natuur voor het eerst opgenomen. Daarmee zeggen we als samenleving dat natuur belangrijk is en beschermd moet worden. Niet alleen vanuit economische overwegingen, maar omdat de natuur een eigen waarde heeft. Kwetsbare landschappen hebben ook een plek gekregen in de nieuwe wet. Goed nieuws voor natuur en de cultuurhistorie van ons land.

Terwijl we langzaam uit een economische en financiële crisis kwamen, werd Europa in 2015 geconfronteerd met een grootschalige vluchtelingencrisis. Dat versterkte het gevoel van onzekerheid in de samenleving. Dat werd verder vergroot door de terroristische aanslagen in Parijs.

We zien dat juist in deze complexe tijden de behoefte aan rustgevende natuur groeit. En dat veel mensen bereid zijn zich in te zetten voor hun idealen. De maatschappelijke betrokkenheid is overal zichtbaar, niet alleen bij humanitaire vraagstukken.

Het gevoel van urgentie rondom klimaatverandering is groter dan ooit. Ook de inzet voor natuur en landschap groeit. Er leeft een breed besef dat in ons drukbevolkte land de natuur onophoudelijk aandacht en bescherming nodig heeft.

Natuurmonumenten is een burgerbeweging, de beweging van en voor mensen met hart voor de natuur. De vereniging en haar leden vormen de kern van de beweging. ”We willen mensen, jong en oud, in het hart raken en we willen onze fascinatie voor de natuur met hen delen. We stimuleren mensen om buiten in de natuur iets geweldigs te beleven. We geven met onze gebieden en gebouwen mogelijkheden om tot rust te komen, om te ontdekken, om te spelen en om te bewegen. Dat doen we omdat de natuur een onmisbare bron van inspiratie en verwondering is. Daar moeten we zuinig op zijn en goed voor zorgen. Want in een dichtbevolkt land is natuur extra kwetsbaar.

Natuurmonumenten is daarom ook een goed en deskundig beheerder van natuurgebieden, waardevolle landschappen en cultureel erfgoed. We verrijken Nederland met bestaande en nieuwe natuurgebieden. Overal in het land. Voor iedereen. We stellen natuur en cultuurhistorie veilig door gebieden en gebouwen aan te kopen, te beheren en toegankelijk te maken voor iedereen.

Dat doen we al sinds 1905 met steun van vrienden, vrijwilligers, leden en bedrijven. We organiseren het beheer van onze gebieden en gebouwen zo dat zoveel mogelijk mensen daaraan mee gaan doen. Dan kan in de vorm van doneren, meedenken, meebeslissen, meewerken of meebezitten. Samen komen we bovendien op voor de natuur. Als ze bedreigd wordt, maar ook als we kansen zien haar te versterken.

Bijna al onze natuurgebieden en waardevolle landschappen zijn vrij toegankelijk. Er lopen wandelroutes, fietsroutes of kanoroutes doorheen. En we organiseren allerlei activiteiten waaraan iedereen kan deelnemen. Zo willen we mensen actief bij de natuur betrekken en laten zien hoe wezenlijk het is om onze natuur voor de toekomst te behouden.

Voor Natuurmonumenten is natuurbeleving een cruciaal onderdeel van natuurbeheer. Daarom heten wij alle natuurgenieters van harte welkom in onze gebieden. Als beweging horen we ook graag van mensen wat hun wensen zijn in een gebied, hoe ze willen participeren, wat ze vinden van het beheer en beheerbeleid en op welke manier ze het liefst helpen om de natuur te beschermen. In ons streven naar de beste balans tussen beleven en beschermen hebben we onze achterban in de Grote Natuur Enquête (eind 2014) gevraagd naar hun verwachtingen. Uit de resultaten bleek dat natuurbescherming een voorwaarde is voor natuurbeleving, want een omgeving waarmee je je verbonden voelt en waar je plezier aan beleeft, wil je koesteren. De respondenten verwachten van ons dat we onze gebieden toegankelijk en beleefbaar houden. Tegelijkertijd is er volop begrip voor extra beschermingsmaatregelen in een gebied, als dat dan maar goed wordt uitgelegd.

Natuurmonumenten is een beweging van mensen die samen opkomen voor de natuur in Nederland. Het afgelopen jaar hebben we bijvoorbeeld met duizenden natuurliefhebbers een nieuw bos aangeplant bij Utrecht. Liefhebbers die zelf een boom kochten en deze persoonlijk kwamen planten. Een geweldig resultaat voor de natuur, maar ook voor de omwonenden die hier kunnen bijkomen van een drukke dag, lekker kunnen sporten of met het gezin kunnen picknicken.

Dat samen opkomen voor de natuur uit zich op veel meer plekken en in allerlei vormen. Zo hebben boswachters uit verschillende gebieden samen met omwonenden natuurvisies gemaakt. In Norg hebben we een landschapsconferentie georganiseerd waarbij ideeën en suggesties uit de omgeving centraal stonden. En in heel Nederland verzetten duizenden vrijwilligers bergen werk voor de natuur. Met de steun en inzet van al die mensen geven we de natuur meer ruimte en werken we aan gezonde leefomstandigheden voor planten, dieren en mensen.

Middenin de samenleving staan. Dat willen we de komende jaren nadrukkelijk intensiveren. Alleen dan kunnen we ervoor zorgen dat de natuur in ons land gewaarborgd én gewaardeerd blijft.

Marc van den Tweel

Algemeen directeur